An De Schrijver & Jan Mertens (2024). Van waar komt toch al dat stikstof in de natuur? Website HOGENT, www.biodiversgrasland.be en www.biodiversgrasland.nl
Stikstof is een belangrijke voedingsstof voor de groei van planten. Maar voor de natuur is te veel stikstof nadelig. Binnen de natuur geldt de algemene regel: te veel voedingsstoffen (waaronder stikstof) zorgt voor een lagere biodiversiteit. Volgens de Vlaamse Milieumaatschappij komt in 80% van de oppervlakte natuurgebied in Vlaanderen té veel stikstof terecht. Maar van waar komt toch al dat stikstof in de natuur?
Vanuit de lucht
De lucht hangt vol met stikstof. Bijna 80% van de lucht bestaat uit stikstofgas (N2). Maar dit stikstof is niet beschikbaar voor planten, behalve dan voor een beperkt aantal soorten (zoals rode klaver en zwarte els) die er zich in gespecialiseerd hebben om N2 uit de lucht te halen door samen te werken met bacteriën in de bodem. Maar het merendeel van de planten kan niets met al dat stikstofgas in de lucht. Dus deze vorm van stikstof vormt geen probleem voor de biodiversiteit.
In de lucht hangen echter nog twee andere stikstofgassen die wél impact hebben. De landbouwsector, en vooral de veeteelt, is verantwoordelijk voor hoge uitstoot van ammoniak-stikstof. Ook de transportsector en de industrie stoten stikstof uit, maar dan onder vorm van geoxideerd stikstof ten gevolge van verbranding van fossiele brandstoffen – de stikstofoxides. De landbouwsector zorgt voor bijna de helft van de uitstoot van stikstof in Vlaanderen.
In 2022 was het merendeel van de in Vlaanderen geproduceerde stikstofdeposities van landbouwactiviteiten. Ongeveer de helft van de deposities is afkomstig uit het buitenland, maar Vlaanderen zelf transporteert ook veel stikstof over de grenzen. Daarom is het belangrijk dat het stikstofprobleem op Europese schaal wordt aangepakt. Cijfers van de figuur zijn afkomstig van de Vlaamse Milieu Maatschappij VMM
Deze gassen komen in de natuur terecht via de neerslag (= natte depositie) of door afzetting op de vegetatie (= droge depositie). Bij natte depositie lossen deze gassen op in druppeltjes in de lucht waarna deze vervolgens met de regen in de natuur terecht komen. Natte depositie komt dus alleen voor wanneer het regent. Droge depositie is het proces waarbij deze gassen door luchtbewegingen (turbulentie) naar bladeren en takken getransporteerd worden en daar afgezet worden. Dit proces vindt vrijwel continu plaats.
Hoe hoger de vegetatie, hoe meer droge depositie wordt ingevangen. Daardoor komt er meer stikstof in bossen terecht dan in struwelen en ruigtes, graslanden of in heide.
De lucht in Vlaanderen is erg verontreinigd met stikstof, wat als gevolg heeft dat er een continue aanvoer is via natte en/of droge deposities naar natuur. Vooral natuurgebieden in de buurt van intensieve veehouderijen (op zandbodems in West-Vlaanderen en de Noorderkempen) zijn erg gevoelig voor vermesting.
Wil je nog meer lezen over stikstof en biodiversiteit? Dat kan in onze artikelenreeks ‘Focus op de Biogeochemie‘ in Natuur.focus.
Droge depositie is de aanvoer van stikstofgassen tijdens droge periodes. Stikstofgassen worden afgezet op vochtige bladeren of takken van de vegetatie. Stikstofgassen kunnen ook oplossen in regendruppels, hagel of sneeuw. Dit wordt natte depositie genoemd. Figuur via VILT - https://vilt.be/nl/nieuws/hoe-zit-het-vlaams-stikstofdepositiebeleid-van-vandaag-in-elkaar
Via het grondwater
Wanneer er te veel bemest wordt op landbouwgronden, spoelt het teveel aan stikstof uit naar het grondwater. Natuurgebieden die in de buurt van landbouwgronden liggen kunnen zo sterk beïnvloed worden via grondwaterstromingen. Uit de metingen van de VMM blijkt dat in meer dan 30% van grondwatermetingen de huidige normen voor nitraat-stikstof overschreden worden. Ons grondwater beïnvloedt ook de kwaliteit van het oppervlaktewater, dit is het water dat zich aan de oppervlakte van onze planeet bevindt, voornamelijk in beken en rivieren. Uit de metingen van de VMM blijkt dat ook daar op heel wat plaatsen de vastgelegde normen nog altijd overschreden worden.
