Rapunzelklokje – een vergeten groente!

Rapunzelklokje (Campanula rapunculus) is een sierlijke plant uit de klokjesfamilie (Campanulaceae). Ze komt van nature voor in gans Europa, West-Azië en Noordwest-Afrika. In Vlaanderen is de soort vrij algemeen langs de Maas en in de Leemstreek, elders is ze vrij zeldzaam. In de duinen en polders ontbreekt ze zelfs zo goed als volledig. Helaas vertoont de soort de laatste jaren een dalende trend.

Rapunzelklokje groeit het liefst op vochtige tot vrij droge, matig voedselrijke en kalkhoudende bodems. Ze is een sleutelsoort van glanshavergraslanden (Habitattype 6510). Het is een tweejarige of meerjarige plant: het eerste jaar vormt ze enkel een rozet van gesteelde bladeren, het tweede jaar verschijnt de bloemstengel met verspreide, getande stengelbladeren. Tijdens de bloei is de rozet vaak verdwenen.

De bloeitijd strekt zich van mei tot oktober. De bloemen zijn trechtervormig en staan in een losse pluim. De bloemen staan schuin omhoog gericht en zijn meestal lichtblauw tot lila, uitzonderlijk ook wit. De kelkslippen zijn langer dan de kroon en priemvormig – een handig determinatiekenmerk.

Rapunzelklokje is een nectarplant voor verschillende insecten. Vooral langtongige bijen zoals de akkerhommel en tuinhommel bezoeken haar bloemen graag. Ook kleinere zandbijen (Andrena spp.) en vlinders doen zich tegoed aan de nectar.

De Grote klokjesbij (Chelostoma rapunculi) is een solitaire bij die nauw verbonden is met klokjesbloemen, waaronder het Rapunzelklokje. Ze verzamelt uitsluitend stuifmeel van soorten uit de klokjesfamilie, zoals het Rapunzelklokje, Grasklokje (Campanula rotundifolia) en Prachtklokje (Campanula persicifolia). De vrouwtjes gebruiken dit stuifmeel als voedsel voor hun larven. Mannetjes zoeken ’s avonds vaak beschutting in de bloemen, in de hoop om als eerste te kunnen paren met een bloembezoekend vrouwtje.

💡Wist je dat Rapunzelklokje vroeger werd gekweekt als groente? Zowel de witte penwortel als het jonge blad werden gegeten: de wortel is knapperig en mild van smaak, het blad werd bereid zoals spinazie. Ze werd zelfs zo gewaardeerd dat ze een rol kreeg in het sprookje “Rapunzel” van de gebroeders Grimm. In het verhaal verlangt een zwangere vrouw hevig naar “rapunzels” uit de tuin van een heks — vermoedelijk een verwijzing naar deze plant.

Rapunzelklokje in HerBioGras

Als gevolg van het extreem natte weer in 2023 en 2024 kende het Rapunzelklokje een stevige achteruitgang in de proefvlakken te Gentbrugge en Melle. Overgebleven klokjes bevonden zich steeds op de meer droge stukken.

In Makkegem, de ’s winters droogste site, doet Rapunzelklokje het wel goed in de proefvlakken die vroeg, voor half mei, gemaaid worden. Rapunzelklokje is een vrij laat opkomende soort die het moeilijk krijgt bij concurrentie van dominante grassen.  In het natte voorjaar van 2024 steeg de bedekking van grassen significant (zie dit artikel), en daalde de bedekking van Rapunzelklokje – zie hiernaast de figuur met bedekking van Rapunzelklokje in Gentbrugge, Makkegem en Melle.