An De Schrijver, Aaron De Decker & Andreas Demey (2025). Hoe ratelaar grassen kan pesten. Website HOGENT, www.biodiversgrasland.be en www.biodiversgrasland.nl
Halfparasitaire planten zoals grote ratelaar (Rhinantus angustifolius), kleine ratelaar (Rhinantus minor) en heidekartelblad (Pedicularis palustris) oefenen invloed uit op de soortensamenstelling van graslanden. Ze onttrekken via haustoria op hun wortels, water en mineralen uit hun gastheren, waardoor ze deze onderdrukken.
Gastheren van grote en kleine ratelaar zijn vaak grassen en vlinderbloemigen. Om die reden wordt het inzaaien van ratelaar Rhinanthus spp. naar voor geschoven als mogelijke beheermaatregel bij het herstel van soortenrijke graslanden.
Hoe werkt het?
Doordat halfparasitaire planten grasachtigen gaan onderdrukken, daalt de totale biomassa van de plantengemeenschap, waardoor vegetaties ijler worden. In de ijlere vegetatie is meer licht beschikbaar, waardoor minder competitieve soorten (kleine grassen en kruidachtigen) een kans krijgen en zaailingen van nieuwe soorten zich gemakkelijker kunnen vestigen. Dit kan je vergelijken met het effect van nutriëntenafvoer via bijvoorbeeld maaibeheer.
Door middel van haustoria zoeken halfparasieten zich een weg in de wortels van hun gastheren. Op foto lijken haustoria op een soort zuignapjes.
Waarom grassen wel en kruiden niet?
Grassen blijken gevoeliger te zijn voor parasitisme door ratelaars dan kruiden. Duncan D. Cameron, professor uit het Verenigd Koninkrijk, onderzocht hoe dit komt en ontdekte dat minstens twee verdedigingsmechanismen bij kruiden verantwoordelijk zijn voor hun weerstand tegen parasitisme.
Lignine-afzetting bij gewone margriet
Gewone margriet (Leucanthemum vulgare) is in staat lignine af te zetten op de plaats van een parasitaire aanval. Lignine vormt een fysieke barrière die de haustoria – de speciale structuren van de parasiet waarmee verbinding wordt gemaakt met de gastheer – inkapselt. Hierdoor wordt voorkomen dat de parasiet toegang krijgt tot de vaatbundels van de gastheer. Grassen blijken deze lignine-afzetting niet of minder effectief te kunnen uitvoeren, waardoor ze kwetsbaarder zijn voor parasitaire aanvallen door ratelaars.
Celfragmentatie bij smalle weegbree
Smalle weegbree (Plantago lanceolata) maakt gebruik van een ander bijzonder verdedigingsmechanisme. Wanneer een haustorium van kleine ratelaar (Rhinanthus minor) het wortelweefsel van smalle weegbree binnendringt, vernietigt de plant de cellen rondom de plaats van de aanval. Dit proces, celfragmentatie genoemd, zorgt ervoor dat de parasiet geen gezonde cellen meer kan vinden om verbinding mee te maken. Zonder deze verbinding kan de halfparasiet geen water, voedingsstoffen of suikers onttrekken aan de gastheer.
Kwetsbaarheid van grassen en vlinderbloemigen
Grassen en vlinderbloemigen missen beide verdedigingsmechanismen. Hierdoor kunnen ratelaars zich wel succesvol integreren met de vaatweefsels van deze planten, waardoor de parasiet toegang krijgt tot de benodigde voedingsstoffen en zich kan ontwikkelen.
